- به استناد دویست و شصت و دومین مصوبه شورای انقلاب فرهنگی و آیین نامه اجرایی آن، انجمن کتابداری و و اطلاع رسانی ایران تشکیل گردید.
متن کامل اساسنامه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در ادامه مطلب قابل دریافت است. با توجه به اینکه برنامه استراتژیک هر مجموعه نشان دهنده اهداف بلند مدت، ماموریت ها و چشم انداز آن مجموعه می‌باشد، برای آگاهی علاقه‌مندان به ماموریت‌ها و اهداف انجمن متن کامل برنامه استراتژیک انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در ادامه قابل دریافت است.
پیوست‌ها:
اساسنامه انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران- ۱۳۹۳
برنامه استراتژیک انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران- ۱۳۹۳
انجمن کتابداری واطلاع‌رسانی ایران تشکل مردم نهادی است که جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی و نهادها و فرآیندهای مرتبط با آن شامل مراکز آموزشی و پژوهشی، انواع کتابخانه‌ها، مراکز اسناد و آرشیوها و کتابداران، متخصصان و دانشجویان آن را نمایندگی می‌کند.
نخستین تشکل حرفه‌ای کتابداران ایران در سال ۱۳۴۴ بلافاصله پس از آغاز آموزش کتابداری نوین در دانشگاه تهران با نام انجمن کتابداران ایران (اکتا) تأسیس شد. به رغم کوچکی جامعه دانش‌آموختگان کتابداری، اکتا درطول حیات ۱۵ ساله‌اش، برای توسعه آموزش کتابداری و غنای ادبیات رشته، کارهای زیادی انجام داد که شرح آنها مستند شده است.
در سال ۱۳۵۸ و پس از تحولات ناشی از انقلاب اسلامی ایران، تغییراتی در اساسنامه انجمن ایجاد شد و اساسنامه جدید در مجمع عمومی انجمن در شهریور ۱۳۵۸ به تصویب رسید. هدف‌های انجمن در اساسنامه جدید عبارت بود از: ۱) حفظ شأن، موقعیت، امنیت شغلی، و حقوق حرفه‌ای کتابداران ایران؛ ۲) حمایت از آزادی اندیشه، بیان، نوشتن، و خواندن، بر مبنای بیانیه کتابخانههای عمومی یونسکو؛ ۳) کمک به آموزش کتابداری و پیشبرد کتابداری نوین؛ ۴) آگاه کردن جامعه ایرانی از اهمیت نقش کتابخانه‌ها و مراکز اسناد و کتابداران؛ و ۵) کمک به گسترش فرهنگ و علم. اساسنامه جدید همچنین تشکیل شورای انجمن کتابداران به جای هیأت مدیره را دربر داشت.
مهمترین مسئله‌ای که انجمن کتابداران، پس از انقلاب، با آن روبه‌رو گردید متوقف شدن کمک‌های مالی دولت به انجمن‌های علمی و حرفه‌ای از جمله انجمن کتابداران ایران بود. علاوه بر این، علی‌رغم گزارش دبیر انجمن در مجمع عمومی سال ۱۳۵۹ که نشان می‌داد تعداد اعضای انجمن از ۱۶۷ نفر در سال ۱۳۵۸ به ۵۰۰ نفر در سال ۱۳۵۹ افزایش داشته، تعداد زیادی از اعضا از پرداخت حق عضویت به انجمن خودداری کردند. افزون بر این، سازمان ملی تحقیقات که بعد از انقلاب جایگزین مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی شده بود شورای انجمن را در فشار قرار داد تا محل دبیرخانه انجمن در آن مرکز را که از سال ۱۳۵۰ در اشغال داشت تخلیه کند. این مسائل و پاره‌ای مشکلات داخلی، شورای انجمن کتابداران را چنان ناتوان کرد که از عهده یافتن مکانی مناسب برای برگزاری اجلاس سالانه انجمن در سال ۱۳۶۰ برنیامد. و بدین ترتیب، چراغ عمر انجمن بدون اعلام رسمی خاموش گردید.
با توجه به ضرورت تشکیل مجدد انجمن کتابداری ایران، کتابداران ایران با همکاری کتابخانه ملی از آغاز سال ۱۳۷۷ فعالیت‌های جدی‌تری را برای این منظور آغاز کردند. در پایان مهر این سال، نخستین همایش برای تشکیل هیأت مؤسس برگزار شد و اعضای هیأت مؤسس شامل دکتر فاطمه اسدی گرگانی، دکتر عباس حری، دکتر فریبرز خسروی، دکتر محمدحسین دیانی، دکتر سعید رضایی شریف آبادی، دکتر احمد شعبانی، دکتر غلامرضا فدایی عراقی، دکتر عبدالحسین فرج پهلو و دکتر جعفر مهراد به اتفاق آرا انتخاب شدند. این انجمن این بار با نام کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران سرانجام در تاریخ ۱۳۷۹/۵/۳۱ از سوی وزارت علوم، تحقیقات، و فنآوری به‌عنوان انجمن علمی به تصویب رسید و اساسنامه آن در ۶ فصل، ۲۵ ماده، ۵۸ زیرماده، و ۱۷ تبصره مورد تأیید قرار گرفت.
برای تشکیل نخستین مجمع عمومی انجمن از کلیه کتابداران، دانشجویان، و فارغ‌التحصیلان این رشته دعوت عام و از استادان و صاحب‌نظران دعوت خاص به‌عمل آمد و در اول اسفند ۱۳۷۹، نخستین مجمع عمومی در تالار اجتماعات فرهنگسرای نیاوران تشکیل گردید. در پی اعلام آمادگی ۳۶ نامزد برای هیأت مدیره، رأی‌گیری انجام گرفت و اعضای نخستین هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی به ترتیب زیر انتخاب شدند: رحمت‌الله فتاحی از دانشگاه فردوسی مشهد، فریبرز خسروی از کتابخانه ملی، فاطمه اسدی کرگانی از دانشگاه علوم پزشکی ایران، کاظم حافظیان رضوی از مرکز اطلاع‌رسانی جهاد کشاورزی، محمود شمسبد از دانشگاه الزهراء، عبدالحسین فرج‌پهلو از دانشگاه شهید چمران اهواز، و مهرداد نیکنام از کتابخانه ملی. عباس گیلوری و سعید رضایی شریف‌آبادی به‌عنوان اعضای علی‌البدل هیأت مدیره و احمد شعبانی و رضا اردلان به‌عنوان بازرسان انجمن و خانم شیبا کیانمهر به‌عنوان بازرس علی‌البدل انتخاب شدند.
بدون تردید، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، همچون سایر انجمن‌های علمی و حرفه‌ای به منظور پاسخ به نیازهای اعضای این حرفه، یعنی کتابداران و اطلاع‌رسانان شاغل در انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، دانشجویان این رشته و نیز اعضای هیات علمی تاسیس شده است. بدین منظور، این انجمن هدف‌های متنوع و در عین حال کلانی را برای فعالیت‌های خود در نظر گرفته است. این هدف‌ها که بر اساس مبانی نظری حرفه کتابداری و اطلاع‌رسانی شکل گرفته، مسیر حرکت، برنامه‌ریزی و فعالیت‌های کمیته‌ها و گروه‌های مختلف انجمن را تعیین می‌کند.
به طور کلی، هدف عمده انجمن ارتقاء جایگاه حرفه کتابداری و اطلاع‌رسانی در جامعه و فراهم ساختن بستر مناسب برای رشد علمی و حرفه‌ای کتابداران و اطلاع‌رسانان و دست اندرکاران این رشته در سطح کشور می‌باشد.
سایر هدف‌های کلان انجمن به شرح زیر است:
– فراهم ساختن بستر مناسب جهت ارتقاء سطح معرفت جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی در سطح ملی و جهانی
– ترویج مبانی نظری علم کتابداری و اطلاع‌رسانی به منظور ایجاد زیر بنای مناسب برای فعالیت‌های آموزشی و حرفه‌ای
– فراهم ساختن امکانات و فضای مناسب برای ایجاد ارتباط نزدیکتر و فراگیرتر میان همه دست اندرکاران حرفه کتابداری و اطلاع‌رسانی (کتابداران شاغل، اعضای هیات علمی و دانشجویان)
– تلاش برای ایجاد انسجام حرفه‌ای در سطح کشور
– تلاش برای فراگیر ساختن روحیه مشارکت فکری و عملی اعضای حرفه در فعالیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی
– کمک به فرایند اجتماعی نمودن حرفه به منظور برقراری ارتباط عینی‌تر و عمیق‌تر با جامعه و درک بهتر از نیازهای جامعه
– کمک به بازنگری کارکردهای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به منظور همخوان نمودن فرآیندها با شرایط جدید
– تلاش برای بقای موثر حرفه و تقویت جایگاه آن در شرایط گذار ناشی از گسترش فناوری‌های نوین
بدیهی است تحقق هدف‌های فوق مستلزم شناسایی راه‌ها و ابزارهای مناسب می‌باشد.
وظیفه اصلی اعضای انجمن و هیات مدیره آن کمک به تحقق این هدف‌ها از طریق فراهم ساختن فضای مناسب برای فعالیت و کار گروهی و تعاملی است.
برنامه استراتژیک، اهداف و برنامه‌های سالانه، خط‌مشی‌ها، دستورالعمل‌ها و نظام‌نامه‌ها و گزارش‌های عملکرد انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران را از لینک زیر دریافت کنید
سند نهایی اهداف و برنامه‌های انجمن در سال ۱۳۹۵
سند نهایی اهداف و برنامه‌های انجمن در سال ۱۳۹۳
سند نهایی اهداف و برنامه‌های انجمن در سال ۱۳۹۲
اهداف و رویکردهای هئیت‌مدیره دوره پنجم
سند برنامه استراتژیک انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران
گزارش عملکرد سال ۱۳۹۲
گزارش عملکرد سال ۱۳۹۳
گزارش عملکرد سال ۱۳۹۴
جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی چه در جهان و چه در ایران جامعه‌ای است که از گستردگی، تنوع و قدمتی طولانی برخوردار است. با توجه به موضوع اصلی کتابداری و اطلاع‌رسانی که به نوشتن، کتاب، کتابخانه و خواندن اشاره دارد، قدمت آن در ایران به عهد باستان می‌رسد که در منابع زیادی در باره آنها توضیح داده شده است. اما از منظر موضوع کتابخانه و فرآیندهای کاری مرتبط با آن، سابقه این جامعه به دوران هخامنشیان باز می‌گردد.
از کتابخانههای معروف دوره هخامنشی که نام آنها در منابع تاریخی آمده می‌توان از کتابخانه «دژنبشت» یا «گنج‌نبشت» در تخت جمشید، «گنج شیپیکان» در آذربایجان، و «اگرده» در هگمتانه (همدان) نام برد که کتاب‌ها و اسناد و دفاتر شاهی در آنجا نگهداری می‌شده است. در دژنبشت علاوه بر اوستا – که بر روی هزاران پوست گاو نوشته شده بود – دفاتر شاهی و سالنامه‌های مدوّن و مضبوط و کتاب‌ها و نوشتارهای علمی این دوره که غالبآ مربوط به طب و نجوم بود نگهداری می‌شد. هرودوت (۴۸۴-۴۲۵ ق.م.)، مورخ مشهور یونانی، در کتاب تاریخ خود به دفاتر شاهی اشاره می‌کند و کنزیاس (قرن ۴ ق. م.)، پزشک و مورخ نامدار دیگر یونانی نیز، که مدتی در دربار اردشیر دوم هخامنشی (۳۷۹-۳۸۳ ق.م.) بود، از منابع علمی موجود در تخت جمشید استفاده‌های فراوانی کرده است. داریوش اول هخامنشی (۵۲۲-۴۸۶ ق.م.) در تأسیس و ترویج کتابخانه می‌کوشید. اوزاهاریس نیتی، که در زمان کمبوجیه (۵۲۹-۵۲۲ ق.م.) از مصر به ایران آمد، به دستور داریوش به مصر رفت. او از سوی داریوش مأموریت داشت تا معبد نیتی را بسازد، به کتابخانه‌ها کتاب بدهد، و جوانان را تشویق به رفتن به کتابخانه‌ها کند.
در اواخر سال ۱۳۱۲ در حین کاوش در گوشه شمال شرقی تخت جمشید به اتاق‌هایی برخوردند که درون آن بیش از ۳۰۰۰۰ لوح گلی به خط عیلامی وجود داشت که حاوی اطلاعات ارزشمندی از هزینه بنای تخت جمشید شامل دستمزد کارگران، مصالح، و تزیینات بنا بود. چهار سال بعد حدود ۷۵۰ لوح گلی دیگر در ساختمان‌های معروف به خزانه تخت جمشید کشف شد. این الواح در حکم اسناد بنا بود و محل آن به‌منزله آرشیو اختصاصی تخت جمشید محسوب می‌شده است.
چنان‌که از اسناد تاریخی بر می‌آید از دیرباز در تخت جمشید و شیزگان (نزدیک مراغه) و در هگمتانه (همدان)، مراکز علمی و دفاتر و اسناد فراوانی وجود داشته که فقط روحانیان و طبقات ممتاز می‌توانستند از آن بهره‌مند شوند.
اگر چه بسیاری از کتابخانههای عظیم در ایران که در زمان خود از شهرت جهانی برخوردار بوده‌اند در اثر جنگ‌ها و هجوم‌ها و یا حوادث و سوانح طبیعی از بین رفته و منابع آنها یا به آتش کشیده شده و یا در اثر عوامل دیگری ازبین رفته‌اند، اما خوشبختانه هنوز کتابخانههای مهم و با سابقه‌ای مانند کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه تربیت تبریز و کتابخانه ملی رشت وجود دارند که همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند و برخی از آنها نیز همچون کتابخانه دارالفنون در قالب کتابخانههای جدیدتر مانند کتابخانه ملی به حیات خود ادامه می‌دهند.
امروزه جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با ۷ عنصر اصلی شامل:
کتابخانه‌ها، مراکز اسناد و آرشیوها؛
منابع و مواد کتابخانه‌ای و آرشیوی؛
انواع کاربران و مخاطبان؛
انواع خدمات کتابخانه‌ای؛
کتابداران و متخصصان؛
مراکز پژوهشی کتابداری؛
مراکز آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی (از تاریخ ۱۹ شهریور سال ۱۳۹۱ نام رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی، توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به علم اطلاعات و دانش‌شناسی تغییر داده شد)،
در سراسر پهنه کشور از کلان‌شهرها تا روستاهای کوچک گسترده است و جمیع آحاد جامعه از کودکان خردسال تا بزرگسالان شامل مردم عادی، پژوهشگران، متخصصان، کارشناسان، دانشجویان و دانش‌آموزان را دربر می‌گیرد.
در ادامه برای آشنایی بیشتر مخاطبان با تنوع موضوع فعالیت انجمن و سابقه جامعه کتابداری در ایران، تنها به شرح مختصری از ویژگی‌ها و اطلاعات مربوط پرداخته می‌شود. اطلاعات کامل‌تر، در منابع و مراجع پرشمار وجود دارد که برای اطلاع از دقایق و ریز موضوع‌ها می‌توان به آنها مراجعه کرد.
کتابخانه ملی: این کتابخانه رسمآ در ۱۳۱۶ تأسیس شد و از آن سال تا پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ به‌عنوان یکی از ادارات کل وزارت فرهنگ و هنر و پس از انقلاب تا ۱۳۶۹ به‌منزله یکی از ادارات کل وزارت فرهنگ وآموزش عالی فعالیت می‌کرد. در ۲ آبان ۱۳۶۹، اساسنامه جدید کتابخانه ملی به تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱۶ آبان همان سال نیز به تصویب شورای نگهبان رسید. طبق اساسنامه، کتابخانه ملی مؤسسه‌ای آموزشی (علمی)، تحقیقاتی، و خدماتی است که زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری اداره می‌شود. هدف آن گرد آوری، حفاظت، سازماندهی، و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب و غیرمکتوب در ایران، ایرانیان خارج از کشور، یا مباحث ایرانشناسی و اسلام‌شناسی است. هم اکنون این کتابخانه در فضایی به مساحت ۹۰ هزار متر مربع و بیش از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار انواع منبع شامل کتاب، نسخه‌خطی، کتاب‌های چاپ سنگی، اسناد و مدارک، نشریه و مواد دیداری- شنیداری به عنوان بزرگترین کتابخانه کشور و حافظ میراث مکتوب کشور در خدمت جامعه علمی و فرهنگی کشور است.
کتابخانههای آموزشگاهی: بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابخانه آموزشگاهی کشور، کتابخانه مدرسه لقمانیه بود که در ۱۳۱۷ ق. افتتاح گردید. مجموعه این کتابخانه، علاوه بر کتاب، شامل نقشه، کره جغرافیایی، روزنامه، و پرده مصور نیز بود. علاوه بر دانش‌آموزان مدرسه، دیگران نیز می‌توانستند طی ضوابطی، از منابع کتابخانه استفاده کنند و در صورتی که کتاب مورد نظر در کتابخانه موجود نبود، طی درخواستی از خارج تهیه می‌گردید.
پس از مشروطیت، «قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه» در ۲۸ شعبان ۱۳۲۸ ق. به‌تصویب رسید. بر اساس ماده پنجم این قانون، تشکیل کتابخانه و مجموعه‌های علمی و تاریخی در مدارس، از جمله وظایف اداره معارف بود. از آن پس، کتابخانه‌هایی در مدارس تبریز، تهران، و دیگر شهرها ایجاد گردید و بر تعداد آنها افزوده شد. از سال ۱۳۴۱، اداره نگارش وزارت آموزش و پرورش اقدام به خرید کتاب‌های مناسب نوجوانان کرد و برای کتابخانه‌ها ارسال می‌داشت.
تا سال ۱۳۴۴، وزارت آموزش و پرورش تعداد ۹۳ واحد کتابخانه و قرائت‌خانه در سطح مدارس سراسر کشور تأسیس کرد. با اینکه آمارهای مربوط به اواخر دهه ۷۰ تعداد نزدیک به ۲۰ هزار واحد کتابخانه آموزشگاهی با بیش از ۲۱ میلیون جلد کتاب را نشان می‌دهند ولی متاسفانه آمار به روز و دقیقی از این کتابخانه‌ها در دست نیست (برخی از مسئولان وزارت آموزش و پرورش در صحبت های خود از تعداد ۷۰۰۰۰ کتابخانه آموزشگاهی سخن می گویند اما با توجه به اینکه در تعریف آن ها یک قفسه ۸۰ سانتیمتر در ۱۰۰ سانتیمتر هم یک کتابخانه به حساب می آید نمی توان به آن ها استناد کرد). کتابخانههای عمومی: در سال ۱۳۰۰ ش. محمدعلی تربیت که ریاست اداره معارف آذربایجان را برعهده داشت، نخستین کتابخانه عمومی استان و کشور را در یکی از اتاق‌های آن اداره تأسیس کرد. مجموعه آن در ۱۳۰۱ بالغ بر ۲۰۰۰ جلد بود که سال به سال افزایش یافت. این کتابخانه در سال‌های نخست، «کتابخانه و قرائت‌خانه عمومی معارف» خوانده می‌شد، اما بعدها به «کتابخانه و قرائت‌خانه دولتی تربیت» تغییر نام داد.
نخستین کتابخانه جدید تهران نیز در ۱۳۰۵ توسط کفیل بلدیه (شهرداری) تهران در ساختمان بلدیه این شهر، که به‌تازگی به آنجا انتقال یافته بود، تأسیس شد و تعدادی کتاب از طرف مردم به آن اهدا گردید، اما مدتی بعد به‌علت بی‌برنامگی و عدم حمایت شهرداری، تعطیل شد و کتاب‌های آن پراکنده گردید. در ۱۶ مهر ۱۳۴۰ کتابخانه عمومی پارک شهر تهران با گنجایش ۲۵۰۰۰۰ جلد کتاب به‌عنوان نخستین کتابخانه عمومی این شهر گشایش یافت. در آبان ۱۳۴۲، «اساسنامه سازمان کتابخانههای عمومی شهرداری تهران» در ۴ فصل و ۱۹ ماده به تصویب وزارت کشور رسید. بر اساس ماده یک، کتابخانههای عمومی شهرداری تهران، زیر نظر هیأت مدیره‌ای مرکّب از پنج نفر آشنا به امور کتابداری و کتابشناسی و با نظارت عالیه انجمن شهر قرار داشت. مدیر عامل از میان مدیران شهرداری انتخاب می‌گردید و بودجه سازمان نیز از بودجه عمومی شهرداری، دریافت حق عضویت، دریافت کمک‌های نقدی از سازمان‌های دولتی، و برگزاری جشن‌ها و نمایشگاه‌ها تأمین می‌شد.
به‌منظور توسعه و تکمیل کتابخانه، «سازمان کتابخانههای عمومی شهرداری تهران» در آذر ۱۳۴۳ و با بودجه ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال در سال، آغاز به کار کرد. در دی ۱۳۴۴، «قانون تأسیس کتابخانههای عمومی» از تصویب مجلسین گذشت و اداره این کتابخانه‌ها به «اداره کل کتابخانههای وزارت فرهنگ و هنر» واگذار گردید و پس از انحلال اداره کل در ۱۳۵۳، «دبیرخانه هیأت امنای کتابخانههای عمومی کشور» مسئولیت آن را برعهده گرفت. از تاریخ ۱۷/۱۲/۱۳۸۲، با تصویب قانون «تاسیس و نحوه اداره کتابخانه های عمومی کشور» در مجلس شورای اسلامی، کتابخانههای عمومی مطابق این قانون اداره می‌شوند.
در حال حاضر بیش از ۳ هزار کتابخانه عمومی در سراسر کشور و در انواع مختلف شامل کتابخانههای زیرپوشش نهاد کتابخانههای عمومی، کتابخانههای عمومی مستقل، مشارکتی، زیرپوشش شهرداری (این کتابخانه ها عمدتاً در شهرهای تهران و اصفهان بوده و تعدادشان حدود ۴۰۰ باب است. در تهران ۸۰ کتابخانه زیر نظر سازمان فرهنگی هنری و ۳۰۰ کتابخانه محله‌ای زیر نظر معاونت اجتماعی قرار دارند) و مساجد با بیش از ۳۵ میلیون کتاب و منبع، به بیش از ۳ میلیون عضو شامل کودکان و بزرگسالان ارائه خدمت می‌کنند.
کتابخانههای دانشگاهی: نخستین دانشگاه به مفهوم جدید آن در سال ۱۳۱۳ در تهران تأسیس شد، اما پیش از آن، مدارس عالی دیگری نیز وجود داشت که می‌توان از مدرسه دارالفنون (تأسیس ۱۲۶۸ق.)، مدرسه سیاسی (تأسیس ۱۳۱۷ ق.)، مدرسه فلاحت مظفری (تأسیس ۱۳۱۸ ق.)، مدرسه صنایع مستظرفه (تأسیس ۱۳۲۹ ق.)، مدرسه عالی حقوق (تأسیس ۱۳۳۹ ق.)، دارالمعلمین مرکزی (تأسیس ۱۲۹۸ ش.)، و مدرسه عالی تجارت (تأسیس ۱۳۰۵) نام برد. از میان این مدارس، مدرسه دارالفنون کتابخانه کوچکی داشت که تقریبآ همزمان با تأسیس مدرسه احداث گردید و سرانجام مجموعه آن به کتابخانه ملی منتقل گردید.
نخستین کتابخانه دانشگاهی کشور، در ۱۳۱۳ ش. در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران گشایش یافت. پس از آن، کتابخانههای دیگری در سایر دانشکده‌های این دانشگاه و دانشگاه‌های دیگر کشور تأسیس شد.
با اینکه آمار دقیقی از تعداد کتابخانههای دانشگاهی در دسترس نیست ولی برآوردها حاکی از آن است که در حال حاضر بیش از هزار کتابخانه دانشگاهی شامل کتابخانههای مرکزی، دانشکده‌ای و اقماری تحت مدیریت و مالکیت انواع دانشگاه‌های دولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آزاد اسلامی، پیام نور و شاهد، به دانشجویان، پژوهشگران، کارشناسان و اعضای هیات علمی، خدمات گوناگون اطلاعاتی ارائه می‌کنند. کتابخانههای مرکزی دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، امیرکبیر، تبریز، فردوسی مشهد، اصفهان، شیراز و شهید چمران اهواز از مهمترین کتابخانههای دانشگاهی در ایران هستند که دارای منابع تخصصی ارزشمندی به ویژه به زبان‌های خارجی بوده و با پایگاه‌های اطلاعاتی مهم در جهان مرتبط هستند.
کتابخانههای تخصصی: نخستین کتابخانه تخصصی جدید ایران، کتابخانه انستیتو پاستور ایران بود که در ۱۲۹۸ ش. تأسیس شد. کتابخانه مجلس شورای اسلامی (شورای ملی سابق)، که پیشنهاد تأسیس آن در ۱۳۲۷ ق. داده شده بود و کتاب‌های معدودی برای آن فراهم گردید، رسمآ در ۱۳۰۴ در قسمت شرق مجلس بنا گردید. از آن پس، کتابخانههای بزرگ و معتبر دیگری در تهران و مراکز استان‌ها و سپس شهرستان‌ها دایر شد. از سال ۱۳۴۰ به بعد، بر تعداد این کتابخانه‌ها افزوده شد و پس از انقلاب اسلامی رشد چشمگیری یافت. طبق آمارهای موجود، بشی از ۳۰۰ کتابخانه تخصصی در کشور وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: کتابخانه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، کتابخانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کتابخانه بانک مرکزی، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی سازمان انرژی اتمی ایران، کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی جهاد کشاورزی، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی‌سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم انسانی، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی وزارت نیرو، کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه، و کتابخانه بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ویژگی مهم کتابخانههای تخصصی، غیر از موارد عام، وجود اسناد و گزارش‌های فنی در این کتابخانه‌ها است که از اهمیت زیادی برخوردار بوده و توسط کتابداران سازمان‌ها نگهداری و حفاظت می‌شوند.
کتابخانههای مدارس دینی: مدارس دینی متعددی در بسیاری از شهرهای سراسر کشور، به‌ویژه قم، تأسیس شده است که در آنها ده‌ها هزار طلبه ایرانی و خارجی سرگرم تحصیل هستند. بسیاری از این مدارس کتابخانههای بزرگ و معتبری دارند که از جمله می‌توان به کتابخانه مدرسه آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، کتابخانه دفتر تبلیغات اسلامی، کتابخانه مدرسه امام جعفر صادق (ع)، کتابخانه دانشگاه مفید، کتابخانه مدرسه امیرالمؤمنین (ع)، کتابخانه مرکز جهانی علوم اسلامی، و کتابخانه مؤسسه امام خمینی در قم، و کتابخانه مدرسه امام جعفر صادق (ع) در قزوین اشاره کرد.
کتابخانههای کودک و نوجوان: نخستین کتابخانه عمومی کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۳۷ توسط وزارت آموزش و پرورش در تهران تأسیس شد که ۱۱۴۵ کتاب فارسی و ۲۱۴ کتاب انگلیسی و فرانسوی داشت. اما اولین کتابخانه عمومی کودک وابسته به سازمان کتابخانههای عمومی شهرداری تهران بود که در ۱۳۴۳ در تهران گشایش یافت و تا دو سال بعد هشت کتابخانه دیگر در مناطق مختلف این شهر مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
پس از تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در آذر ۱۳۴۴، اداره این کتابخانه‌ها به کانون محول شد. نخستین کتابخانه کانون در مهر ماه ۱۳۴۵ در تهران آغاز به کار کرد و سپس کتابخانههای دیگری در تهران و سایر شهرهای کشور ایجاد شد. تا سال ۱۳۵۴، تعداد کل کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تهران، شهرستان‌ها، و بخش‌ها به ۱۳۰ واحد می‌رسید. اگر چه در سال‌های اخیر بیشتر کتابخانههای عمومی مانند کتابخانه حسینیه ارشاد، بخش‌های ویژه کودک و نوجوان را نیز پدید آورده‌اند، اما کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همچنان گسترده‌ترین شبکه کتابخانههای کودک را با بیش از ۸۰۰ مرکز ثابت، سیار شهری و روستایی و کتابخانههای پستی در سراسر ایران در اختیار دارد.
در میان انواع کتابخانه‌ها و مراکز اسناد، باید به کتابخانههای نابینایان، کتابخانههای ناشنوایان و کتابخانههای سیار نیز در ایران اشاره کرد. همچنین مراکز اسناد کتابخانه ملی، آرشیوهای مرکزی و استانی صدا و سیما و مراکز اطلاعات تخصصی مانند مرکز مدارک علمی (ایرانداک)، مرکز آمار ایران و شبکه اطلاعات و مدارک پزشکی که گنجینه‌های بی‌بدیلی از اسناد تاریخی و دیداری- شنیداری را در خود جای داده‌اند قابل ذکر و توجه هستند.
آموزش و پژوهش: آموزش، پژوهش و انتشار دستاوردهای پژوهشی در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی از کمیَت قابل قبولی برخوردار است. موارد زیر نشاندهنده حجم قابل توجه فعالیت‌های پژوهشی در این حوزه هستند:
پذیرش دانشجوی دکترا در این رشته در شش دانشگاه دولتی، دو واحد دانشگاه آزاد و یک دانشگاه غیر انتفاعی؛
پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد با گرایش‌های مختلف نظیر علم سنجی، مدیریت اطلاعات، مطالعات آرشیو، مدیریت کتابخانههای دانشگاهی، دانش‌نامه نویسی و غیره درتعداد زیای دانشگاه (دست کم ۱۵ دانشگاه دولتی) و تعدادی از واحدهای دانشگاه آزاد و نیز آموزش کارشناسی ارشد مرتبط با این حوزه با گرایش پزشکی در برخی دانشگاه‌های وزات بهداشت؛
انتشار ۱۰ عنوان مجله علمی-پژوهشی توسط دانشگاه‌های تابع وزارت علوم و تعدادی مجله علمی پژوهشی مرتبط به حوزه (نظیر مدیریت اطلاعات سلامت) توسط دانشگاه‌های وزارت بهداشت؛ علاوه بر این تعداد دیگری مجله نیز در دست تأسیس یا در حال طی کردن فرایند گرفتن رتبه علمی-پژوهشی هستند؛
انتشار تعداد قابل توجهی مقاله انگلیسی توسط پژوهشگران ایرانی در این حوزه در مجلات معتبر بین‌المللی (مجلات آی اس آی و نظایر آن)؛
راه‌یابی برخی از از اعضای هیئت علمی کتابداری ایرانی به هیئت تحریریه مجلات معتبر بین‌الملی مانند مجله معتبر Scientometrics؛
وجود تعداد قابل توجهی دانشجوی ایرانی در مقطع دکترای این رشته در خارج در کشورهایی مثل انگلستان و مالزی که برخی از آنها یقیناً به ایران بازخواهند گشت؛
وجود یک پژوهشگاه مرتبط با این حوزه در کشور (پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) که یکی از پژوهشکده‌های آن (پژوهشکده علم اطلاعات) به طور مستقیم به این رشته مربوط است.
وجود بیش از ۹۰ واحد آموزشی دانشگاهی در کشور که در مقاطع مختلف گرایش‌ها و دورس رشته را ارئه می‌کنند. این رشته هم اکنون به سطح دانشکده (دانشگاه تهران) نیز ارتقاء یافته است.
کتابداران و متخصصان: در حال حاضر نزدیک به ۲۰ هزار کتابدار و متخصص در بخش‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و اجرایی حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی مشغول فعالیت هستند (تنها ۵۰۰۰ نفر از این متخصصان با مدارک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در کتابخانه های عمومی و ستاد آن شاغل هستند) . بسیاری از کتابداران و متخصصان جزو نخبگان و فرهیختگان برجسته در سطح کشور و جهان محسوب می‌شوند. متخصصان این حوزه بر اساس مدارک موجود در زمره دانشمندان برجسته در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، چهره ماندگار، برندگان کتاب سال جمهوری اسلامی، داوران مقاله های کنفرانس‌ها و نشریات علمی معتبر ملی و بین‌المللی و جوایز معتبر جهانی مانند جایزه جهانی هانس کریستین آندرسن در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان، اعضای شوراهای عالی کشور و پژوهندگان، مورخان، مصححان، کتابشناسان، نویسندگان و مترجمان بنام هستند.
مواد و منابع: مجموعه عظیمی از منابع کتابخانه‌ای به زبان‌های مختلف در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعات ایران وجود دارد که در دسترس متقاضیان و کاربران قرار دارند. نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی موجود در این مجموعه‌ها، موجب افتخار ایرانیان و مرجع پژوهندگان، ایرانشناسان، مورخان و اسلامشناسان جهان هستند. مجموعه ایرانشناسی، اسلام‌شناسی و نسخه‌های خطی در کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانههای بزرگ دیگر در ایران از مجموعه‌های منحصر به فرد در جهان محسوب می‌شوند.
جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، همپای تحولات و پیشرفت‌های این رشته/ حرفه در جهان به پیش می‌رود و تخصص‌ها، فناوری‌ها و فرآیندها در این حوزه هم سطح با کشورهای پیشرفته دنیا حرکت می‌کند. به عنوان مثال در حال حاضر در زمینه رقومی کردن منابع کتابخانه‌ای، دسترسی از راه دور به خدمات کتابخانه ها و ایجاد کتابخانههای دیجیتال، ایران جزو کشورهای سرآمد در منطقه محسوب می‌شود.
