یازدهمین برنامه زنده آموزشی” قطب نمای آموزش” انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران در روز سه شنبه مورخ سه‌شنبه 1 مهر 1399ساعت 21 الی 23 در صفحه اینستاگرام انجمن با عنوان” بایسته‌هایی در نگارش تعاریف مفهومی و عملیاتی، اهمیت و ضرورت پژوهش ” قرار بود با تدریس سرکار خانم دکتر فهمیه باب الحوائجی دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران برگزار شود که به دلیل عدم حضور ایشان توسط سرکار خانم دکتر میترا صمیعی تدریس شد .این برنامه به منظور یاری رسانی به پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برنامه ریزی شده است.
مجری و مدرس این نشست سرکار خانم دکتر میترا صمیعی ،عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی، مسئول کمیته آموزش و از اعضای هیئت مدیره انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران بود. وی در ابتدای جلسه به معرفی برنامه های زنده آموزشی و هدف از برگزاری این برنامه ها و نیز موضوع این برنامه آموزشی پرداخت و از شرکت کنندگان در نشست به دلیل عدم حضور سرکار خانم دکتر باب الحوائجی ، عذرخواهی کرد. سپس خانم دکتر صمیعی به ارائه برنامه آموزشی پرداخت . تعاریف مفهومی و عملیاتی یکی از بخش‌های مهم یک پایان‌نامه یا یک پژوهش دانشگاهی است که معمولاً خیلی به آن توجه نمی‌شود و دانشجویان خیلی به آن بها نمی‌دهند . هر وقت در تعریف یک مفهوم یا سازه ما از مفهوم و سازه‌های دیگر استفاده بکنیم آن را تعریف نظری یا مفهومی می‌گوییم. تعریف مفهومی همان توضیحاتی است که در فرهنگ واژه‌های تخصصی آورده می‌شود . اما هدف اصلی از تعریف مفهومی در پژوهش‌های علمی یا پایان‌نامه‌های دانشگاهی این است که ماهیت کلی فرآیند پژوهش و ارتباط آن با مسائل پژوهش را برقرار بکنیم. یعنی پژوهشگر با این شیوه می‌تواند پژوهش خود را با اطلاعات دیگری که درباره مفهوم‌ها، سازه‌های مورد نظرش وجود دارد آن را مربوط بکند. بنابراین خیلی مهم است تعاریفی که ارائه می‌دهیم درست و منطقی باشد؛ چون که فرآیند براساس این تعاریف شکل می‌گیرد.
اما تعاریف عملیاتی، فرآیند تبدیل مفاهیم انتزاعی به متغیرهای قابل اندازه‌گیری است که معمولاً براساس تعریف مفهومی انجام می‌گیرد. بهتر که بین تعاریف عملیاتی و مفهومی هماهنگی وجود داشته باشد و تعریف عملیاتی نمی‌تواند خارج از چارچوب تعاریف نظری باشد؛ یعنی باید در چارچوب تعاریف نظری ما تعریف عملیاتی ارائه بدهیم. در یک تعریف عملیاتی پژوهشگر مشخص می‌کند که چه چیزی را با چه شرایطی و چگونه مشاهده، ثبت و ضبط می‌کند. یعنی پژوهشگر برای مشاهده کردن پدیده‌ها تعیین می‌کند که چه رفتارهایی دلالت بر چه دارند؟ چگونه باید این رفتارها را مشاهده کرد؟ و یا چگونه و با چه ابزارهایی ما می‌توانیم پدیده‌ها را لمس و اندازه‌گیری کنیم؟ بنابراین تعاریف عملیاتی راه‌های سنجش مفهوم را مشخص می‌کنند و به اندازه‌گیری متغیر و چگونگی مشاهده و تعیین ملاک‌هایی برای مشاهده‌پذیری مفاهیم به کار می‌روند. معمولاً برای گردآوری اطلاعات یا داده‌ها تعاریف عملیاتی خیلی ضرورت دارد و زمانی تعاریف عملیاتی مهم است که ما بخواهیم تصمیمی درباره درستی یا نادرستی موضوع پیچیده‌ای گرفته بشود. سپس جناب آقای دکتر مهدی محمدی دانشیار دانشگاه قم و رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران شاخه قم ، نیز نکات تکمیلی را در خصوص تعاریف مفهومی و عملیاتی ارائه کردند و به این نکته اشاره کردند که بهتر است تعاریف مفهومی و عملیاتی در کنار هم قرارگیرند . و نیز سرکارخانم دکتر خراسانچی، مسئول روابط عمومی و عضو هیئت مدیره انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران گفتند که در تجربه خودم در پایان نامه دکتری در تعریف تفکر پلتفرمی، توضیحات بسیاری در حوزه‌های کامپیوتری وجود داشت و در حوزه کاری ما خیلی این مفهوم کاربردی نبود که من بتوانم در تعریف عملیاتی متناسب با آن چیزی که در تعریف مفهومی هست، تعریف را ارائه بدهم. ایجاد ارتباط معنایی بین تعاریف مفهومی و عملیاتی بسیار مهم و اساسی است. در این برنامه، برخی ازاعضای هیئت مدیره انجمن، اساتید دانشگاهی، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران شرکت داشتند .در این برنامه حاضرین پرسش های خود را در قالب کامنت ارائه کردند و سرکار خانم دکتر صمیعی به سوالات حاضرین پاسخ دادند. برای مشاهده این برنامه می توانید به کانال آپارت انجمن (لینک‌های زیر) مراجعه کنید.
