پنجمین کارگاه از سری کارگاه های آینده پژوهی  با عنوان “پویش محیطی و تحلیل روند” با تدریس جناب آقای دکتر علیرضا همتی در روز چهارشنبه مورخ 9 مهر 1399 از ساعت 14 الی 17 برگزار شد.

انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران با همکاری انجمن آینده نگاری ایران مجموعه کارگاه های آینده پژوهی را از شنبه 5 مهر ماه 1399 تاپنج شنبه 10 مهر 1399 به مدت 6 روز  از ساعت 14 الی 17 برگزار کرد. پنجمین کارگاه از سری کارگاه های آینده پژوهی با عنوان “پویش محیطی و تحلیل روند” با تدریس جناب آقای دکتر علیرضا همتی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در روز چهارشنبه مورخ 9 مهر 1399 از ساعت 14 الی 17 برگزار شد.

در ابتدا دکتر همتی چنین گفتند: آینده پژوهی (Futures Stud) در نگاه کلان به هر مطالعه ای که در تلاش است ماهیت اتفاقات را کشف کند، بر می گردد. از منظر صاحبنظران آینده ( آینده پژوهان)، نگاه انسان به اینده در چهار سطح قابل تبیین است به بیان دیگر چهار نوع آینده قابل تمایز است: 1) آینده ممکن؛ 2) آینده باور پذیر(موجه)؛ 3 ) آینده متحمل و 4) آینده مطلوب. آینده نگاری نیز فرآیند ساخت چشم انداز میان و بلند مدت، سیستماتیک، مشارکتی و تجمیع کننده اطلاعات و هوشمندی از آینده است. از این منظر هر آینده نگاری، آینده پژوهی خواهد بود اما عکس این رابطه همیشه برقرار نیست. ویژگی های آینده نگاری عبارت است از: 1) اقدام محور بودن، 2) اکتشافی (شاید بتوان به توانایی در بدیل سازی تعبیر کرد) و 3) مشارکت گرا.

سپس ایشان گفتند:استافلز (1994) اعتقاد دارد که هدف اصلی این فرآیند، یادگیری و مداخله در تغییرات محیطی برای سازگارشدن با آن هاست. با نگاهی تخصصی تر به موضوع، می توان اهداف زیر را برای پویش محیطی بر شمرد: 1) پیگیری اتفاقات و روندهای علمی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مهم برای سازمان؛ 2) تعیین فرصت ها و تهدیداتی که هریک از این روندها برای سازمان به ارمغان می آورند؛ 3) ترویج تفکر آینده نگر در بین مدیران و کارکنان؛ 4) اعلام هشدار به مدیران و کارکنان در صورت تغییر جهت واگرایی، شتاب گرفتن و یا کند شدن روندها.

دکتر همتی درادامه گفت: پویش محیطی یکی از فعالیت های چهار گانه ی تحلیل بیرونی است. تحلیل بیرونی فعالیتی گسترده تر از پویش محیط صرف است که تغییرات محیط خارجی با احتمال تاثیر بر سازمان را مورد بررسی قرار می دهد. در توصیف تحلیل بیرونی می توان گفت که: سازمان محیط را پویش می کند تا الگوها و روندهای در حال تغییر را شناسایی نماید. بعد روندها و الگوهای خاصی را تحت نظر می گیرد، آن گاه جهت و آینده این تغییرات را پیش بینی می کند و در نهایت تاثیرات سازمانی آن ها را مورد مداخله قرار می دهد. این اقدام همراه با تحلیل درونی مشتمل بر ارزیابی چشم انداز، ماموریت، نقاط قوت و ضعف به دست اندرکاران تصمیم گیری در تعیین سمت و سو و برنامه های راهبردی کمک می کند.

همچنین وی گفت: به نظر اولسن (1999)، فرایند پویش مستلزم داشتن درکی جامع از تمام متغیرهایی است که بر شکل گیری نیروها، تاثیر قابل توجهی دارند. فرآیند پویش محیطی را شامل سه فعالیت اصلی بر می شمرند: 1) جمع آوری اطلاعات مربوط به محیط خارجی سازمان؛ 2) تحلیل و تفسیر این اطلاعات؛ 3) استفاده از این اطلاعات در تصمیم گیری ها.

سپس به عوامل موثر بر پویش محیطی اشاره کرد و چنین گفت: ابعاد پویش محیطی و عوامل موثر بر آن به دو گروه: عوامل شخصی و عوامل سازمانی تقسیم می شوند. عوامل شخصی بیشتر به نحوه نگرش به اطلاعات و قرار گرفتن در معرض آن مربوط می شود. منظور از نحوه نگرش در قبال اطلاعات، میزان اهمیتی است که به اطلاعات داده می شود. این موضوع در برگیرنده مسئولیت پذیری در قبال پویش محیطی و مهارت های ارتباطی مدیران و بازیگران می شود. عوامل سازمانی موثر بر پویش محیطی به فضای اطلاعاتی و درجه باز بودن سازمان ربط دارد. فضای اطلاعاتی مشتمل بر مجموعه ای از شرایطی است که تعیین کننده میزان دسترسی به اطلاعات موجود و استفاده از آن در سازمان است. سازمان، فضای اطلاعاتی خوبی دارد که در آن متخصصان به جمع آوری و تفسیر اطلاعات مشغول هستند. به علاوه، معمولا فرهنگ سازمانی حاکم افراد را طوری بار می آورد که از کنار هر نوع اطلاعاتی به سادگی و بی توجه نگذرند.

وی گفت: مهمترین چالش پویش محیطی این است که چگونه اطلاعات خارج سازمانی مرتبط به حوزه خود را پیدا کنیم تا بدین ترتیب به نوعی بینش درباره کم و کیف دنیای آینده دست یابیم و در ادامه این بینش را در برنامه راهبردی خود اعمال کرده و به این وسیله خود را برای مواجهه با آینده آماده سازیم. پویش محیطی با عمری بالغ بر چند دهه، ابزاری است برای رهگیری روندهای اجتماعی و پیشرفت های فناورانه ای که می توانند به شکل اساسی، آینده را شکل دهند. خاستگاه پویش محیطی، دنیای کسب و کار است. به زعم بسیاری از صاحبنظران، حتی سازمان های در حال تاسیس نیز باید پویش محیطی را انجام دهند. از میان منافع متعدد حاصل از پویش محیطی، آینده پژوهان معتقدند که این ابزار به آنان کمک می کند تا اهدافی متعادل برگزینند، از نروی های موثر بر حوزه مورد علاقه آگاهی یابند، نسبت به بسیاری از موضوعات اطلاع کسب کنند و نگاهی گذرا به آینده در حال ظهور داشته باشند. در ادامه تعدادی از روش های پویش محیط را مبسوط معرفی کردند. در نهایت شرکت کنندگان کارگاه پرسش هایی را مطرح کردند و مدرس کارگاه پاسخ دادند و کارگاه با 23 شرکت کننده ساعت 17 به پایان رسید.