ششمین کارگاه از سری کارگاه های آینده پژوهی  با عنوان “تفکر سیستمی و سیستم های پیچیده” با تدریس جناب آقای دکتر حسن بشیری در روز پنج شنبه مورخ 10 مهر 1399 از ساعت 14 الی 17 برگزار شد.

انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران با همکاری انجمن آینده نگاری ایران مجموعه کارگاه های آینده پژوهی را از شنبه 5 مهر ماه 1399 تاپنج شنبه 10 مهر 1399 به مدت 6 روز  از ساعت 14 الی 17 برگزار کرد. ششمین کارگاه از سری کارگاه های آینده پژوهی  با عنوان “تفکر سیستمی و سیستم های پیچیده” با تدریس جناب آقای دکتر حسن بشیری، عضو هیات علمی گروه مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی همدان در روز پنج شنبه مورخ 10 مهر 1399 از ساعت 14 الی 17 برگزار شد. کارگاه در 2 بخش ارائه شد. بخش اول به تفکر سیستمی و مفاهیم و رویکردهای آن پردخت و بخش دوم با تمرکز بر سیستم های پیچیده ارائه شد.

در ابتدا دکتر بشیری در بخش اول به مفاهیم سیستم و تفکر سیستمی پرداختند و چنین گفتند: سیستم به مجموعه‌ای از عناصر گفته می‌شود که برای تولید رفتاری خاص با هم به تعامل می‌پردازند. تفکر سیستمی بخشی از حوزه‌ی پویایی‌شناسی سیستم است که در سال ۱۹۵۶ توسط جی فارستر (Jay Forrester)، استاد دانشگاه ام آی تی (MIT) بنیان نهاده شد. فارستر پی برد که برای آزمودن ایده‌های جدید سیستم‌های اجتماعی، به روشی بهتر و مشابه با روش آزمودن ایده‌های مهندسی نیاز است. تفکر سیستمی این امکان را فراهم می‌‌کند تا شناخت دقیقی از سیستم‌های اجتماعی و بهبود آنها به دست آوریم.

وی گفت: رویکرد تفکر سیستمی به طور بنیادین با روش‌های تحلیلی سنتی فرق می‌کند. روش‌های تحلیل سنتی، بر تفکیک سیستم به اجزای قابل مطالعه متمرکز بود، در واقع ریشه‌ کلمه‌ انگلیسی تحلیل یعنی Analysis، به معنای شکستن اجزای تشکیل‌دهنده است. در مقابل، تفکر سیستمی بر این متمرکز است که چطور موضوع مورد مطالعه با سایر اجزای سیستم در تعامل است. این بدان معنی است که به جای اینکه اجزای کوچکتر سیستم به طور جداگانه مورد مطالعه قرار گیرند، تفکر سیستمی چشم‌انداز خود را گسترش می‌دهد تا تعداد تعاملات بیشتری را در نظر بگیرد. بنابراین، نتایج حاصل از تفکر سیستمی، چیزی کاملا متفاوت از نتایج به دست آمده از روش‌های تحلیل سنتی است؛ به خصوص زمانی که مسئله‌ی مورد مطالعه از نظر ساز و کار و پویایی پیچیده باشد یا بازخوردهای فراوانی از عناصر داخل یا خارج سیستم بر آن تأثیر بگذارند.

ویژگی‌های تفکر سیستمی باعث شده است تا دشوارترین نوع از مسائل به روشی اثربخش‌تر حل شوند. تفکر سیستمی به تحلیل مسائلی که موضوعات پیچیده‌ای دارند، مسائلی که به شدت به گذشته و عوامل متعددی وابسته هستند و مسائلی که ریشه در هماهنگی‌های نامؤثر عناصر درگیر دارند، می‌پردازد. حوزه‌هایی که تفکر سیستمی توانسته است ارزش خود را به اثبات برساند، عبارتند از:

• مسائل پیچیده‌ای که دارای بازیگران زیادی است و نیاز به مشاهده‌ی تصویری بزرگ از مسئله دارد؛
• مسائل تکرارشونده‌ یا مسائلی که به مرور زمان با انجام اقدامات اصلاحی رو به وخامت می‌گذارند؛
• موضوعاتی که یک اقدام بر محیط کلی موضوع، چه محیط طبیعی چه محیط رقابتی، تأثیر می‌گذارد (یا از آن تأثیر می‌پذیرد)؛
• مسائلی که راه‌حل‌های آن آشکار نیستند؛

ایشان در ادامه گفتند: مهارت های فنی لازم برای تفکر سیستمی عبارتند از: درک فناوری های قابل استفاده در سیستم، آگاهی از مزایا و معایب فناوری، پایش مستمر تحولات فناوری (پویش محیطی، روندهای فناوری، تحلیل پتنت)، لزوم به روز بودن در تحولات فناوری (مطالعه نشریات، مقالات تخصصی، انجمن های علمی و حرفه ای، دوره های آموزشی و همایش و نشست ها). مهارت های مدیریتی شامل مدیریت منابع، مدیریت پروژه، مدیریت مخاطرات و مدیریت تغییرات است. مهارت های شخصیتی شامل مهارت های ارتباطی، مهارت های کار کردن با تیم و کار به صورت فردی، نقش تسهیل ساز گروه ها و مدیریت انتظارات است.

سپس در بخش دوم کارگاه،ایشان مفاهیم و کاربردهای سیستم های پیچیده را بیان کردند و گفتند: سیستم های پیچیده از تعداد زیادی عناصر وابسته و غیر مستقل تشکیل شده است؛ جابجایی ها و پاسخ های پایدار توسط عناصر سیستم به سایر عوامل  انجام می شود؛ انطباق پذیری به طوری که سیستم خود را با وضعیت جدیدی برای بقا تطبیق می دهد؛ خود سازماندهی انجام می شود، به طوری که سیستم بدون کنترل مرکزی شکل می گیرد؛ قوانین محلی برای هر عامل استفاده می شود و رشد پیچیدگی در طول زمان، سیستم را پیچیده تر و بزرگتر می کند. در تعریف دیگر، سیستم های پیچیده از مولفه های متنوع و غیر مستقل تشکیل شده اند، مولفه هایی که با هم ارتباط دارند و می توانند به منظور عکس العمل مناسب با محیط محلی یا سراسری خود را با شرایط آن سازگار کنند. باید به عرض برسانم که پیچیدگی زمانی وجود دارد که میزان قابل توجهی از ئوابستگی، تنوع، ارتباط و انطباق پذیری باشد.

سپس ایشان محورهای اصلی در سیستم های پیچیده را برشمردند که عبارت است از: دینامیک و پویایی که شامل مطالعه مستمر ساختار تغییرات و رفتار سیستم است؛ اطلاعات که شامل مطالعه نمایش، علائم و ارتباطات است؛ محاسبات که شامل مطالعه اینکه چطور سیستم ها اطلاعات را پردازش می کنند و برای نتایج اقدام می کنند و تکامل که شامل مطالعه اینکه چطور سیستم ها با تغییرات مداوم در محیط خود را سازگار می کند.

همچنین درادامه گفتند: سیستم های پیچیده لزوما رفتار نرمال ندارند. این سیستم ها از توزیع نرمال پیروی نمی کنند. بلکه تابع قانون توان هستند. توزیع قانون توان، نشان می دهد که تعداد اتفاقات بزرگ به شدت کم است و تعداد اتفاقات کوچک بسیار زیاد است اما در توزیع نرمال تمرکز داده ها در میانه توزیع است. در چنین توزیعی رفتار رخدادهای دور از مرکز تاثیر زیادی روی رفتار میانگین کل سیستم می گذارد. سپس مدل های سیستم های پیچیده از جمله (مدل کلاسیک برنامه ریزی و سیاستگذاری، مدل Boids، مدل های ساده سیستم پیچیده، مدل مبتنی بر معادلات، مدل های عامل گرا) را معرفی کردند. و در نهایت به بحث فیزک کوانتوم و درهم تنیدگی کوانتومی پرداختند. در هم تنیدگی، جفت شدن خواص مکانیکی دو ذره است. ذراتی که پیشتر با یکدیگر در اندرکنش بوده و سپس از یکدیگر جدا شده اند به دلیل دارابودن ویژگی در هم تنیدگی مشاهده اولین ذره منجر به تغییر آنی ذره دوم می شود.

در نهایت شرکت کنندگان کارگاه پرسش هایی را مطرح کردند و مدرس کارگاه پاسخ دادند و کارگاه با 78 شرکت کننده ساعت 17 به پایان رسید.