در ابتدا، دکتر رضایی شریف آبادی، رییس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، با خیر مقدم به شرکت کنندگان به نام این همایش اشاره کرد که رصدکردن معمولا به رصد کهکشان اتلاق می شود و این کیهان لایتناهی اول و آخرش خداوند است.

وی گفت: روز اولی که کامپیوتر وارد کتابخانه ها شد، کتابداران با جنبه های جدید این فناوری آشنا شدند و از همان موقع نگران از دست دادن نقش خود بودند. این قضیه زمانی بیشتر احساس شد که شبکه ها آمدند. در اینجا دیگر نمی توانیم به کاربران بگوییم که منبعی را نداریم و کاربر انتظار دارد که به اطلاعاتی که او نیاز دارد دسترسی داشته باشیم و به کهکشان اطلاعات دسترسی داشته باشیم.

وی با بیان آمارهایی در مورد میزان جستجوی کاربران در موتورهای جستجو و وب‌سایتهای مختلف به این نکته اشاره کرد که ما امروزه در دنیایی هستیم که در حال تغییرات زیاد است. امروزه با استانداردها و مقوله های جدیدی همچون اف.آر.بی.آر.، آر.اف.آی.دی. و غیره مواجه هستیم و حتما در این همایش به جنبه هایی از آن اشاره خواهد شد. وی از اینکه دکتر باربارا تیلت و آرنولد هیرشون اظهار علاقه به همکاری با این همایش کردند اظهار خوشحالی کرد. در پایان، دکتر رضایی شریف آبادی از زحمات تمام کسانیکه ماهها برای اجرای این همایش فعالیت کرده بودند تشکر کرد.

هر کتابخانه یک رصدخانه: نقش های نوین برای کتابخانه ها

سپس  دکتر جمالی مهموئی، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و ریئس پژوهشکده علوم اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، سخنان خود را با عنوان «هر کتابخانه یک رصدخانه: نقش های نوین برای کتابخانه ها» ارائه کرد. او گفت: سبک و سیاق زندگی مردم امروزی تغییر کرده است و دچار فشردگی شده است. این فشردگی باعث شده که هم فرصتها و هم تهدیدها زیاد شوند. بافت جمعیت شناختی افرادی که به کتابخانه ها مراجعه می کنند قبلا به صورت یکدست بود اما الان دارای تنوع زیادی شده که دانشگاهها نیز از این مساله مستثناء نیستند. رفتارهای اطلاعاتی عمیق نیست و واسبتگی خاصی به اینترنت و خدمات آنلاین دارند و اینها به کتابخانه ها فشار می آورد تا به این سمت حرکت کند.

بودجه عمومی کتابخانه ها در نتیجه کاهش بودجه، کم شده است و در سیاست گذاری کتابخانه تاثیر دارد. سیستمهای ارزیابی کتابخانه ها متحول شده است. فناوری اطلاعات امروزه همه جایی شده و در تمامی ساعتهای شبانه روز امکانات به صورت آنلاین در اختیار کاربران قرار دارد. قبلا واسطه کتابدار، به کاربران اطلاعات را می داد اما حالا به دلیل واسطه زدایی، کتابداران نقش قدیم را ندارند.

جمالی به این نکته اشاره کرد که شیوه های آموزش و یادگیری نیز دچار تغییر شده است و کتابخانه ها را مجبور می سازد که تحولاتشان را با این تغییر و تحولات متناسب سازد. سوء تفاهمهای زیادی در حوزه مالکیت فکری وجود دارد که باعث گستردگی علمی می شود. این مسایل در کنار نقشهای قدیم کتابخانه، نقشهای جدیدی به وجود آورده است. کتابخانه ها باید به نحوی عمل کنند که بتوانند هر عملکرد دانشی را که به کتابخانه و اطلاعات و دانش مربوط می شود را رصد کنند و این امور از مجرای کتابخانه های سازمانهای مختلف گذر کند.

او کتابخانه ها را تحت تاثیر تغییر در چهار بخش سخت افزار و نرم افزار، کتابداران، مدیریت و ارزیابی دانست و خاطر نشان کرد: این همایش بر اساس این چهار محور اصلی در تغییرات کتابخانه ای مبتنی است و مقالات ارائه شده سعی در تبیین این چهار محور اصلی دارند.

وی در پایان به این نکته اشاره کرد که با وجود اینکه کتابخانه های ما با توجه به وضع موجود با وضع مطلوب فاصله دارند، نباید باعث شود که نگاهی به آینده نداشته باشیم و باید ببینیم چطور باید در جایگاه کتابخانه در یک سازمان بهبود بیابیم.

توانمندیها و مهارتهای متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی در قرن 21

در ادامه این همایش، سید ابراهیم عمرانی، سرپرست مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران مقاله ای را با عنوان « توانمندیها و مهارتهای متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی در قرن 21» ارائه کرد.

وی گفت: موفقیت هر حرفه ای با نیروی انسانی آن مرتبط است. نیروی انسانی هر حرفه ای منزلت آن حرفه را حفظ می کند. با همه وابستگی که حوزه کتابداری به فناوری دارد باز هم اولویت نسبت به فناوری بر نیروی انسانی است. تغییرات را باید از یک جایی شروع کرد. باید ببینیم چه تغییراتی در نیاز کاربر اتفاق افتاده و به تبع آن، چه تغییراتی در کار ما، کتابداران و ارائه خدمات ما باید اتفاق بیفتد؟ ما باید شعارها را بشنویم و آنها را هضم کنیم. به مصداقهای آن فکر کنیم و به واقعیتهای اطراف، ذهنمان را نزدیک کنیم. تغییرات برای ما فرصت است نه تهدید. به شرط اینکه مهارت شناخت عمیق ماهیت تغییرات و شناخت تغییر در نیاز مشتریان را داشته باشیم. با توجه به این تغییرات می توان شغلهای جدیدی برای کتابداران در نظر گرفت.

سپس عمرانی به مفهوم توانمندی و شایستگی پرداخت. وی گفت: توانمندی در سه وجه دانش، مهارت و ویژگیهای شخصیتی تعریف می شود و مهارتها و دانش ضروری است که برای انجام بهینه یک شغل یا وظیفه مشخص می شود. در همه رشته ها این تغییرات دیده می شود و در اکثر رشته ها مخصوصا در رشته ما بنیادهای فکری مقاصد و اهداف تغییر نکرده است. در جهانی سازی مرزها کمرنگ می شود. این کمرنگ شدن مرزها چه تاثیری برای شخص کتابدار می تواند داشته باشد؟ چه کارهای جدیدی می تواند برای ما کتابداران ایجاد شود؟ برونی سازی، وبلاگ نویسی، آزاد گذاری دسترسی به منابع و … از این جمله هستند.

وی به بررسی این نکته پرداخت که ما تقریبا در ایران 28 میلیون کاربر اینترنت داریم و حدود 3 میلیون عضو کتابخانه پس ضریب نفوذ فناوری بالاتر بوده است. عمرانی با اشاره به بازارهای در حال شوک افزود: بودجه کتابخانه های دانشگاهی و تعداد کتابداران کم شده است و شانس کتابداران سنتی نسبت به کتابداران همگام با فناوریهای نو کمتر است. نسل جدید، اطلاعات را بی واسطه می خواهد. فضای اینترنت فضای آشوبناکی است. شبکه بندان نیاز به آموزش دارند. کتابداران به کمک متخصصین وب به سمت سازماندهی وب خواهند رفت. در بحث رقابت، سازوکار جهانی سازی بر رقابت استوار است. مدلهای مبتنی بر بازار بر همه حرفه ها تحمیل می شود و حوزه پژوهش هم چنین است. پژوهش رقابتی است و هضم نقش کتابداران در فضای رقابتی بسیار مهم است.

وی در ادامه گفت: در جهانی سازی باید حرکت دانش و برندها در کشورهای مختلف را در نظر گفت و تغییر در حوزه مالکیت فکری و لزوم تسلط کتابداران بر منابع جدید در حوزه تامین منابع، مصرف و دسترسی آزاد، حقوق کاربران و حقوق کتابداران آموخته شود.

عمرانی توانمندیهای ضروری را به مهارتهای پایه و مهارتهای خاص تقسیم کرد و به تقسیم بندیهای دیگری در حوزه توانمندیها پرداخت. وی بیان کرد: باید برای ارائه مدل آموزش در علم اطلاعات به جهانی سازی فکر کرد. باید آموزش مبتنی بر فناوری در رشته کتابداری صورت گیرد و جذب کارشناسان همراه با داشتن تخصص در رشته های مختلف نیز باشد.

وی در پایان گفت: باید واژگان به کار گرفته شده در رشته کتابداری تغییر کند. تغییر تیترهای کارکنان حرفه اطلاعات همین روزها هم دیده می شود و لیکن بیشتر بیرون از کتابخانه ها و بیرون از بخش دولتی مانند مسئول وب سایت، طراح وب سایت و …مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین باید از تکرار بیجای تیترها خودداری شود تا ارزش تیترها از بین نرود.

نیازهای ابزاری، نرم افزاری و سیستمی در کتابخانه های نوین

در ادامه این همایش دکتر مهدی علیپور حافظی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و عضو هیات علمی این پژوهشگاه به ارائه سخنرانی با عنوان «نیازهای ابزاری، نرم افزاری و سیستمی در کتابخانه های نوین» پرداخت. وی سخنان خود را در چهار محور ” مروری بر وضعیت موجود سیستمهای اطلاعاتی کتابخانه ای”، ” منظرگاه جدید و مسیر رشد فناوریهای کتابخانه ای”، ” خدمات نوین رصدخانه ای”، ” الزامات نوین سیستمی و نرم افزاری جهت ارائه خدمات رصدخانه ای” ارائه کرد.

او گفت: علاوه بر نیاز به مدیریت اطلاعات در کتابخانه ها، نیاز به مدیریت بر دانش ضمنی افراد و سازمانهایی که به کاربران خدمات ارائه می دهد وجود دارد. کاربر باید بتواند تشخیص دهد که سازمانی که اطلاعات را از آن می گیرد، رصد دانش سازمانی داشته باشد. نیاز به واحدی برای رصد دانش سازمانی و نیاز به اطلاعات سطح بالا در کنار نیاز به منابع اطلاعاتی و نیاز به دستیابی یکپارچه به اطلاعات و منابع اطلاعاتی وجود دارد.

وی افزود: کتابخانه ها باید تغییری را در خدمات خود ایجاد کنند. کتابخانه ها باید به سمت ارائه خدمات یکپارچه بروند. تشکیل شبکه های کتابخانه ای و کنسرسیومها به سمت ارائه خدمات یکپارچه پیش می روند. وی به این نکته اشاره کرد که تا کنون ما به کاربرانی که تا به حال به کتابخانه مراجعه می کردند بها می دادیم یعنی کاربران بالفعل را در نظر می گرفتیم اما حال باید به کاربران بالقوه نیز بها دهیم مانند مدیران سازمانها. باید به این کاربران اثرگذار اهمیت بدهیم. باید خدمات خود را با کاربرانمان مطابقت دهیم. باید سیستمهای کتابخانه ای با سیستمهای دیگر سازمان مادر هم مرتبط باشد.

دکتر علیپور حافظی تاکید کرد: مدیریت اطلاعاتی که باید در کتابخانه و سازمان آن اجرا شود قبلا در سازمانهای دیگری که چنین نیازهایی داشته اند انجام شده است مانند سیستم یکپارچه بانکی. وی گفت که نیازهایی وجود دارد و بنابر این نیازها، احتیاج به بسترهای سیستمی، نرم افزاری داریم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به این نکته اشاره کرد که کتابخانه ها به سمت ایجاد مجموعه های دیجیتالی پیش رفته اند و تاکید بر فراداده و نیز کلیدواژه در ذخیره سازی و ایجاد دستیابی به اطلاعات پیش می روند که در حال حاضر نیز در حال اجراست. تاکید بر منابع موجود در کتابخانه ها و حرکت به سمت مبادله اطلاعات باید در نظر گرفته شود. فناوریهای کتابخانه ای منفعل هستند و کاربران سراغ کتابخانه می آیند و کتابخانه ها به سمت کاربر حرکت نمی کنند.

علیپور گفت: در حال حاضر توجه محدودی به کاربران وجود دارد و نیز دانش کاربران در نظر گرفته نشده و از آن استفاده نمی شود. در حال حاضر محدود به فناوری روز هستیم و به فناوریهای مورد نیاز توجه نشده است. درصورتیکه باید به تولید فناوریهای مبتنی بر نیاز خود پیش برویم و در این راه خلاق باشیم. این خلاقیت قبلا در کتابخانه ها انجام می شد اما در حال حاضر کمتر دیده می شود. ما به قابلیتهای کتابدارن وابسته هستیم و توجه کمتری به تخصصهای دیگر مورد نیاز داریم و معمولا از نرم افزارهای متعارف استفاده می کنیم.

وی ادامه داد: در حرکت به سمت یکپارچه سازی باید به معنا در ذخیره و بازیابی اطلاعات توجه کرد. حرکت به سمت چارچوب ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی(اف.آر.بی.آر.) یکی از نمودهای حرکت به سمت معنا است. استفاده از آنتولوژیها و وب معنایی، معنا در یکپارچه سازی سیستمهای اطلاعاتی نامتجانس، استخراج اطلاعات به جای منابع اطلاعاتی و اقدام به ارائه خدمات سطح بالا به ویژه برای افراد تصمیم گیرنده از جنبه های دیگر حرکت به سمت یکپارچه سازی است.

دکتر علیپور حافظی در بخش پایانی سخنان خود به خدمات نوین رصدخانه ای اشاره کرد و گفت: ارائه خدمات نوین در کنار سایر خدمات معمول کتابخانه ای، توجه ویژه به مدیران سطح بالا، ارائه خدمات بر مبنای بافت ذهنی کاربران، تعامل دوسویه میان کاربر و کتابخانه و اشتراک دانش کاربران با محوریت کتابخانه، جنبه هایی از این خدمات نوین هستند. وی همچنین به این مساله اشاره کرد که  الزامات نوین سیستمی و نرم افزاری در ارائه این خدمات باید در نظر گرفته شود و یکپارچه سازی سیستمهای اطلاعاتی کتابخانه های دیجیتالی چه به صورت متجانس و چه نامتجانس باید انجام شود. ابزارهای سازماندهی و تحلیل و استفاده از استانداردهای جدید نیز در ارائه خدمات رصدخانه ای نقش مهمی را ایفا می کند.

در ادامه همایش دکتر باربارا تیلت و آرنولد هیرشون، دو متخصص علم اطلاعات،  سخنرانان مدعو همایش، صحبت کردند که سخنرانی آنان به صورت ضبط شده پخش گردید.

دکتر باربارا تیلت، رئیس فعلی کمیته مشترک نظارتی برای ایجاد قواعد توصیف و دسترسی به منبع و ریاست پیشین بخش سیاستها و استانداردهای کتابخانه کنگره سخنانی را با عنوان «حفظ ارتباط کتابخانه ها با وب معنایی با استفاده از توصیف و دسترسی به منبع (RDA)» ارائه کرد.

همچنین آرنولد هیرشون، کتابدار و رئیس کتابخانه دانشگاه کیس وسترن ریزرو و رئیس سابق نلی نت، در سخنانی به تغییرات اساسی که بر حرفه کتابداری و اطلاع رسانی تاثیر گذاشته پرداخت. همچنین وی به توانمندی‌ها، مهارتها و تخصص‌های جدیدی که کتابداران برای برآوردن انتظارات جدید کاربران نیاز دارند، اشاره کرد.

این همایش در بخش بعد از ظهر ادامه یافت.

خبرنگار : ملیحه درخوش