در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ به همت کمیته آموزش انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با همکاری گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، جلسه‌ای با عنوان اهمیت مشاوره اطلاعاتی در محیط ادوبی کانکت برگزار شد. سخنران دکتر مهدی شقاقی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بودند. جلسه خوب و مفیدی بود. پرسش‌های بنیادی خوبی راجع به این مفهوم مطرح شد. با بررسی در منابع داخلی و خارجی و فقط جستجو در عنوان منابع، مشخص شد به این مفهوم نسبت به سایر مفاهیم در حوزه علم اطلاعات، کمتر پرداخته شده است و مفهوم فقیری است. در مجموع کمتر از 25 مقاله فارسی و انگلیسی وجود داشت که عبارت مشاورۀ اطلاعاتی یا همخانوادههای آن را در عنوان داشته باشند. دایره این مفهوم، دایره بازی را در برمی گیرد و می توان حضور کتابداران را در عرصه های مختلف مانند مراکز مشاوره، حوزه بهداشت و درمان، حوزه آموزش و پرورش، حوزه پژوهش و …داشته باشیم.
با بررسی منابع مشخص شد این اصطلاح در ۱۹۸۸ ظهور پیدا کرده و در سال ۱۹۹۱ به جلو رفته است. در منابع فارسی هم کمتر به این مفهوم پرداخته شده است و ظهور آن در مقالات فارسی در نشریه اطلاع شناسی به سال 1384 بوده است.
مشخص شد. وقتی مفهوم مشاوره اطلاعاتی را مطرح می‌کنیم، و در صدد برمیآییم که آن را تعریف کنیم، به مفاهیمی مانند خدمات مرجع، خدمات اطلاعاتی و خدمات اطلاع‌رسانی برمی‌خوریم و آنگاه باید تلاش ما معطوف به این شود که تعریفی ارائه گردد که با مفاهیم فوق همپوشان نبوده و مستقل باشد. سوال پیش می آید که مفهوم مشاوره اطلاعاتی چه فرقی با این مفاهیم دارد. باید ببینیم آیا می‌توانیم مشاوره اطلاعاتی را به طور مستقل تعریف کنیم ابعاد و مولفه‌های آن را مشخص نماییم، ابعاد را تعریف عملیاتی کنیم و براساس آن گویه‌هایی را استخراج نماییم که هنگام بررسی استقرایی یک مرکز، مطمئن باشیم داریم این مفهوم را می‌سنجیم و نه مفهوم خدمات اطلاعاتی یا خدمات مرجع را.
به نظر می رسد، مفهوم مشاوره اطلاعاتی، مفهومی عام و گسترده دارد و همپوشانی گستردهای با مفاهیم خدمات مرجع و خدمات اطلاعاتی و خدمات اطلاع‌رسانی دارد.
برای فهم بهتر باید دقت کنیم که ترکیبات استعاری‌ای که با کلمۀ اطلاعات میسازیم، برای مثال اکولوژی اطلاعات، به اطلاعات بار معنایی جدیدی را اضافه میکند و از دایرۀ معنایی دومی، برای توسعۀ اولی استفاده مینماید. یعنی مثلاً همانطور که اکولوژی چرخۀ حیات دارد، اطلاعات هم چرخۀ حیات دارد. سؤال این است که آیا در ترکیب استعاری مشاوره اطلاعاتی، کلمۀ مشاوره دایرۀ معناییای دارد که برای توسعۀ مفهوم اطلاعات مفید باشد یا خیر.
خدمات مشاوره اطلاعاتی مفهوم جدیدی است ولی این مفهوم جدید بنیادی نیست. همان بنیان‌هایی که در علم اطلاعات وجود دارد، در مشاوره اطلاعاتی هم وجود دارد. در نهایت هدف آن عرضه اطلاعات است که هویت علم اطلاعات را نشان می دهد. با توجه به تعریف باکلند از ماهیت علم اطلاعات در مقالۀ what kind of science can information science be? ، می‌توان دو مفهوم اعتبار و ربط را دو بال علم اطلاعات، و لذا دو بال مشاوره اطلاعاتی هم قلمداد کرد. یکی از مهمترین خدمات مشاوره اطلاعاتی، خدمات اشخاص به عنوان منابع مرجع است که متأسفانه در اینگونه خدمات غفلت میشود. معرفی متفکران کلیدی هر حوزه دانشی بسیار مهم است که در خدمات مشاوره اطلاعاتی بدان توجه زیادی نمیشود. اما، پرسش آخر این است که آیا خدمات مشاورۀ اطلاعاتی، خدماتی است که در آن متخصص علم اطلاعات، منابع اصلی را مستقیماً به مراجعه کننده میدهد یا او را به منابع معتبر دانشی ارجاع میدهد؟ با مرور عناوین و وبسایتها و مراکز مختلف تأسیس شده در ایران و خارج از کشور اینطور دیده میشود که عبارت مشاورۀ اطلاعاتی همواره با مفهوم دیگری به کار میرود. مثلاً مشاورۀ اطلاعات حقوقی، مشاور اطلاعات املاک، مشاورۀ اطلاعات دارویی، مشاوره اطلاعات پزشکی و امثال آن. لذا مشاورۀ اطلاعاتی یک مفهوم مستقل که دایر بر همۀ تخصصها باشد، نیست. با توجه به مباحث بالا می‌توان این طور جمع بندی کرد که خدمات مشاوره اطلاعاتی خدماتی است که بیشتر جنبه ارجاعی دارد و مراجع اطلاعات را به لحاظ اعتبار مقوله بندی می کند و قضاوت ربط را به متخصص موضوعی میسپارد. لذا قضاوت اعتبار توسط مشاور اطلاعاتی انجام میشود و قضاوت ربط توسط متخصص موضوعی. مشاورۀ اطلاعاتی جنبه جستجوگری اطلاعات در کنار متخصص موضوعی است و ارزیابی ربط به متخصص موضوعی واگذار میشود.
جهت مشاهده فایل تصویری سخنرانی علمی مذکور به آپارات انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران از طریق لینک مراجعه نمایید.
