به گزارش لیزنا، هدف بیشتر رسانه ها و افرادی که اخبار جعلی را در زمینه های مختلف منتشر می کنند ایجاد جنگ روانی و تأثیر بر ذهن مخاطبان براساس اهدافی که خود دنبال می کنند، است. در مدتی که ویروس کرونا جهان را درنوردیده است پدیده اخبار جعلی نمود بسیار گسترده ای یافته است. اخبار مربوط به کرونا بیشتر از مبادی غیررسمی منتشر می شود و نگرانی های زیادی در بین مردم و دولت ها ایجاد نموده است. هر روز اخبار مختلفی از تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از این بیماری از کانال ها و مجاری مختلف در شبکه های اجتماعی منتشر می‌شود که بسیاری از آن ها جعلی بوده و سند معتبری ندارد. نقل قول های متفاوت از افراد مختلف به ویژه اشخاص مشهور در زمینه این بیماری منتشر می شود که بسیاری از آن ها با عقل و منطق مطابقت و سازگاری ندارد. اما تکلیف مردم عامی که مجهز به مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی و سایر سوادهای روز نیستند در این بمباران اطلاعاتی چیست؟ کدام نهاد یا سازمان وظیفه آموزش اقشار جامعه را جهت تشخیص اخبار جعلی از اخبار صحیح و درست دارد؟ چه ارگان یا سازمانی کم کاری کرده که رسانه های اجتماعی جای کم کاری اطلاع رسانی آن سازمان و مرجع رسمی را گرفته است؟

این ها و هزاران سئوال دیگر ذهن تمامی دلسوزان را پر کرده است. در این میان وظیفه سنگینی بر عهده رسانه های ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون است که از طریق اطلاع رسانی اخبار صحیح و صادقانه در راه روشن نمودن آحاد جامعه گام بردارند. همچنین کتابداران و اطلاع رسانان و به طبع آن کتابخانه ها باید با آموزش مهارت هایی چون سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی بتوانند جامعه را برای مواجهه با مواردی اینچنینی در آینده آماده نمایند. در این برهه نیز کتابخانه ها می توانند با انتشار اخبار درست و مستند و مطالب مفید به جامعه در راه شناسایی اقدامات درست در مقابل این بیماری کمک شایانی نمایند. لذا بر آن شدم برحسب وظیفه مطلب کوتاهی در مورد نحوه شناسایی اخبار جعلی جهت اطلاع عزیزان بیاورم شاید که مفید واقع گردد.

اخبار جعلی با مختل کردن گردش صحیح اطلاعات و اغفال افکار عمومی این قابلیت را دارد که امنیت کشورها را به خطر اندازد و مخاطبان را از حق اساسی دسترسی آزاد به اطلاعات واقعی محروم کند (سلطانی فر، سلیمی و فلسفی، 1396). با توجه به اهمیت شناسایی اخبار جعلی ایفلا در اطلاع نگاشتی با عنوان چگونه اخبار جعلی را کشف کنیم به هشت مولفه برای تشخیص اخبار و اطلاعات جعلی اشاره می کند که شناخت آن ها و پیروی از این مولفه ها ممکن است تا حد زیادی بتواند به افراد در شناسایی و کشف اخبار جعلی کنک کند. مولفه هایی که ایفلا تدوین نموده به شرح ذیل می باشد:

• بررسی منبع[1]: در مواجهه با هر مطلبی در شبکه های اجتماعی و یا وب سایت های اینترنتی باید از طرق مختلف از جمله مرور قسمت درباره ما و همچنین بررسی نشانی اینترنتی وابستگی آن رسانه به سازمان، نهاد یا افراد را مورد بازنگری قرار داده و از اعتبار آن ها اطمینان حاصل نمود.
• خواندن متن خبر[2]: گاه هدف از عناوین جذاب و تکان دهنده، افزایش تعداد کلیک ها توسط خوانندگان است؛ لذا با کل مطلب به دقت خوانده شود تا مفهوم اصلی را درک نمود.
• بررسی نویسنده[3]: در خواندن هر مطلب باید نویسنده متن مشخص باشد و اعتبار و شهرت آن مورد بازنگری و بررسی قرار گیرد. این مسئله از آن رو بسیار اهمیت دارد که با ظهور وب 2 و فناوری های نوین هر فردی می تواند به راحتی در اینترنت و شبکه های اجتماعی اقدام به انتشار مطلب نماید.
• بررسی منابع پشتیبان[4]: گاهی اوقات منتشرکنندگان اطلاعات و اخبار جعلی ارجاعی به منبعی معتبر برای مطالب خود قرار می دهند؛ در این مواقع باید حتما لینک مورد نظر را باز کرد یا به منبع معرفی شده مراجعه نمود و از صحت این ارجاع مطمئن شد.
• بررسی تاریخ و زمان خبر[5]: در بسیاری از موارد اخبار جعلی با استفاده از تصاویر و فیلم های قدیمی از سوی منتشرکنندگان آن ها مورد استناد قرار می گیرد که حتما باید این مسئله مورد دقت و بازنگری قرار گیرد.
• بررسی طنز یا جدی بودن[6]: بسیاری از خبرهای و مطالب منتشر شده بیشتر حالت طنز و شوخی دارند، مثل طنزهای سیاسی و اجتماعی و بیشتر به قصد خنداندن و سرگرمی و شاید بزرگ نمایی یک واقعه منتشر می‌شوند و نباید در همه موارد آن ها را جدی گرفت هر چند نباید از اهداف پشت پرده آن ها نیز غافل شد.
• رجوع به باور و تعصبات شخصی و قضاوت خبر[7]: بدیهی است که باورهای ما در پذیرش یا عدم پذیرش مطالب بسیار نقش دارد. مثلا فردی مذهبی به راحتی اخباری که به نوعی اعتقادات او را تأیید می کند بیشتر مورد پذیرش قرار می دهد. این مسئله باعث می شود که منتشرکنندگان اخبار جعلی و رسانه ها با شناسایی باورهای غالب مردم، به انتشار اخبار و اطلاعات براساس این باورها می پردازند. لذا هنگام مواجهه با اخبار نباید تعصبات و احساسات شخصی را در قضاوت در مورد آن اخبار دخالت داد.
• پرسش از متخصصان[8]: یکی از راه های مناسب برای آگاهی از صحت و سقم اطلاعات مشورت از صاحب نظران و متخصصان از جمله کتابداران است. همچنین می توانید با مراجعه به وب سایت های بررسی واقعیت از اعتبار خبر مطلع گردید.

دکتر حسن مقدس زاده، دبیر کمیته شاخه های استانی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران

منابع و ماخذ:

اسمعیلی، امیر؛ رحیمی، صالح و مرادی، محمود (1398). رابطه میان سواد اطلاعاتی و توانایی کاربران کتابخانه ها در تشخیص اخبار جعلی براساس مولفه های اطلاع نگاشت ایفلا. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 30 (1)، 8-28.

سلطانی فر، محمد؛ سلیمی، مریم و فلسفی، غلامرضا (1396). اخبار جعلی و مهارت های مقابله با آن. رسانه، 28 (3)، 43-69.

IFLA (2017). How to Spot Fake News?. Retrieved March 7, 2020, from https://www.ifla.org/publications/node/11174.

[1] . Consider the source

[2] . Read beyond

[3] . Check the author

[4] . Supporting sources

[5] . Check the date

[6] . Is it a joke?

[7] . Check your biases

[8] . Ask the experts